सार्वजनिक असंतोष आणि महाराष्ट्रात चालू असलेल्या राजकीय अस्थिरतेचा परिणाम 2024 च्या लोकसभा निवडणुकांमध्ये स्पष्टपणे दिसून आला. या निवडणुका 2019 मध्ये शिवसेना प्रमुख उद्धव ठाकरे यांनी भाजपा सोबतचा संबंध तोडून महाविकास आघाडी (MVA) स्थापन केल्यापासूनच्या राजकीय गोंधळाचा पहिला मोठा चाचणी ठरल्या.
राजकीय रचना आणि निवडणूक परिणाम
महाराष्ट्राच्या राजकीय परिदृश्यात अचानक बदल झाले, विशेषतः 2022 मध्ये एकनाथ शिंदेच्या नेतृत्वाखालील बंडानंतर, ज्याने भाजपा सोबत हातमिळवणी केली. नंतर अजित पवारने एनसीपी सोडून भाजपा सरकारमध्ये सामील होण्याचा निर्णय घेतला. या घटनांमुळे शिवसेना आणि एनसीपीमध्ये विभागणी झाली, ज्यामुळे निवडणूक परिस्थिती आणखी गुंतागुंतीची झाली. तथापि, 2024 च्या निवडणुकांमध्ये मतदारांचा प्रतिसाद “खिचडी राजकारण” च्या विरोधात स्पष्टपणे दिसून आला, ज्यामुळे MVA आघाडीच्या पुनरागमनाला प्राधान्य मिळाले.
MVA ने या निवडणुकांमध्ये 48 पैकी 30 लोकसभा जागा जिंकल्या. काँग्रेसने 13, उद्धव बाळासाहेब ठाकरे गटाने 9 आणि शरद पवार गटाने 8 जागा जिंकल्या. मात्र, शिंदेच्या शिवसेना, अजित पवारच्या एनसीपी गट आणि भाजपाच्या सत्ताधारी आघाडीने फक्त 17 जागा जिंकल्या, जे 2019 मध्ये भाजपाने जिंकलेल्या 23 जागांपेक्षा कमी आहे. भाजपाची ताकद 9 जागांवर कमी झाली, तर शिंदेच्या गटाने 7 आणि अजित पवारच्या गटाने फक्त 1 जागा जिंकली.
मुख्य मुद्दे आणि मतदारांचे मनोविज्ञान
राम मंदिर आणि हिंदुत्व या दोन प्रमुख मुद्द्यांवर भाजपाने उद्धव ठाकरे यांच्यावर हल्ला केला. तथापि, मतदारांनी भाजपाच्या या कथनाला नकार दिला, असे दिसते की ते धार्मिक राजकारणापासून थकले आहेत. शिंदेच्या नेतृत्वाखालील काळात वाढलेल्या द्वेष भाषणांच्या घटनांमुळे आणि धार्मिक दंगलींमुळे मतदारांचा कल स्थिरता आणि शांततेकडे वळला आहे.
MVA साठी मुस्लिम आणि दलित मतांचा एकत्रीकरण देखील महत्त्वाचा ठरला, ज्यामुळे प्रकाश आंबेडकर यांच्या वंचित बहुजन आघाडीचा प्रभाव कमी झाला. 2019 मध्ये 7.65% असलेला VBA चा मतांश 2024 मध्ये फक्त 2.78% वर गेला.
काँग्रेसची पुनरागमन
काँग्रेस पक्षाने महाराष्ट्रात 13 जागा जिंकून एक महत्त्वाची पुनरागमन केली आहे, 2014 मध्ये 2 आणि 2019 मध्ये 1 जागा जिंकली होती. ही निवडणूक काँग्रेससाठी गेल्या 10 वर्षांतील सर्वात चांगली कामगिरी आहे. यामुळे काँग्रेसमध्ये आत्मविश्वास वाढला आहे आणि आगामी विधानसभा निवडणुकांमध्ये ती महत्त्वाची भूमिका निभावू शकते.
नागरी समाजाची भूमिका
निवडणूक चक्रात नागरी समाज संघटनांचे योगदान देखील महत्त्वाचे ठरले. महाराष्ट्र डेमोक्रेटिक फ्रंट आणि भारत जोडो अभियान यांसारख्या संघटनांनी विविध मतदारसंघांमध्ये सक्रिय सहभाग घेतला. त्यांच्या सहभागामुळे निवडणुकांवर प्रभाव टाकणाऱ्या लोकल चळवळींची वाढती ताकद स्पष्ट झाली आहे.
सारांशतः, 2024 च्या महाराष्ट्र लोकसभा निवडणुकांनी राज्याच्या राजकीय परिदृश्यात एक महत्त्वाचा बदल दर्शवला आहे. MVA आघाडीचे पुनरागमन, विशेषतः काँग्रेसचे, आणि मतदारांचे विवादास्पद राजकारणाच्या विरोधात असलेले मत स्पष्टपणे स्थिरता आणि समावेशी राजकीय संवादाची इच्छा दर्शवतात. महाराष्ट्र आगामी निवडणुकांकडे जात असताना, या निवडणुकीच्या परिणामांचे परिणाम निश्चितपणे पुढे येतील.
